ماهیت معجزه چیست؟

معجزه نشانی است که به دور از عادت معمول بشری پدید می‌آید، به گونه‌ای که پیش از آن حادثه‌ای شبیه این عمل اتفاق نیفتاده است، نه تنها چیزی بر آن غلبه نمی‌کند، بلکه هیچ چیز معادل آن نیست. معجزه عملی عادی نیست، در عین حال نامعقول هم نیست، از این جهت که علت ایجابی نداشته باشد یا میان معجزه و آن علّت ارتباط ضروری نباشد، بلکه هم معجزه علّت خاصی دارد، هم میان وقوع آن و علتش رابطه ضروری هست. چون قانون کلی علیت در تمامی جهان هستی حکم فرماست و هر موجودی که وجودش عین ذاتش نباشد، معلول است و نیازمند به علّت دیگری غیر از خودش (چنان‌که از مولایمان حضرت رضا(علیه السلام) در مباحث پیشین گذشت). از این رو چیزی که وجودش عین ذاتش نیست و در وجود یافتن به غیر نیازمند است، معقول نیست که بدون علت وجود پیدا کند.

اما از آنجا که اصل علیت و قانون نیازمندی معلول به علّت برگرفته از حس نبوده، بلکه ریشه در عقل دارد چنانکه ابن‌سینا در کتاب ‌«‌شفاء» خود چنین آورده است: ‌«‌درک رابطه علّیّت میان دو موجود که علّت و معلول هستند، به عهده حس نبوده، بلکه عقل مدرک حقیقی قانون علّیت است؛ یعنی اگر دو موجود در کنار یکدیگر باشند، تنها چیزی که حس درک می‌کند، همراهی آن دو است، ولی این گونه نیست که هرگاه دو چیز همراه یکدیگر باشند، یکی علّت دیگری باشد. ممکن است موارد زیادی اتفاق افتد که حس و تجربه دو موجود را در کنار هم بیابد و این امر نفس آدمی را به رابطه علیت میان آن دو قانع سازد، ولی این اقناع معتبر نیست» از این رو اگر حس موجودی را در کنار موجود دیگر بیابد، که صدور یکی از دیگری متعارف نباشد، نیز اگر حس دو موجود را از یکدیگر متمایز دریابید که انفکاک آن دو از یکدیگر معمول نیست، در هر دو حالت نوعی خرق عادت صورت گرفته، امری خلاف معمول رخ داده است، ولی قانون علیت نقض نشده است. حق یافتن علیت میان دو موجود به واسطه عقل صورت می‌گیرد و حس نمی‌تواند یافته‌‌ای عقلانی را نقض کنند.

چنان‌که درک قانون امتناع ترجیح بدون مرجح، عقلی است و با یافته‌های حس نقض نمی‌شود که انسان در حال فرار یکی از دو طرف را بدون ملاحظه مرجحی می‌گزیند. زیرا در تمامی موارد برهان عقلی اقامه می‌شود که هیچ معلولی بدون علّت پدید نمی‌آید، چنان‌که هیچ معلولی از غیر علّت اصلی خود صادر نمی‌شود. بنابراین هر موجودی که وجودش عین ذات او نباشد، باید به علّت ویژه خود مستند باشد و آن علت ویژه نیز به موجودی منتهی می‌شود که وجودش عین ذاتش باشد و این موجود کسی نیست جز خداوند سبحان که آفریننده هر چیز است.

فلسفه الهی از منظر امام رضا (ع)صفحه 173